Jig’ildon qaynashi sabablari va davolash usullari

Xavf qanchalik katta ekanligini qanday aniqlash mumkin? Qachon chora ko’rish va ular qanday bo’lishi kerak? Jig’ildon qaynashini dorilar bilan qanday davolash mumkin? Ushbu muhim savollarga javoblar bizning maqolamizda.

Jig’ildon qaynashi nima?

Oshqozon shilliq qavatining tirnash xususiyati natijasida qizilo’ngachda yonish hissi — bu jig’ildon qaynashi. 

Sog’lom oshqozon muhiti me’da shirasining asosiy tarkibiy qismi bo’lgan xlorid kislota ta’siri tufayli kislotali bo’ladi. Qizilo’ngachda kislota neytralga yaqin. Odatda, dumaloq mushak — sfinkter — ovqatning teskari harakatlanishiga yo’l qo’ymaydi. U biron sababga ko’ra zaiflashganda, oshqozonning kislotali tarkibi qizilo’ngachga tashlanadi. Ushbu jarayon reflyuks deb ataladi. Oshqozon devorlari ichkaridan shilimshiqning himoya plyonkasi bilan o’ralgan. Shu tufayli ular kislotaning agressiv ta’siriga duch kelmaydi. Ammo qizilo’ngachda himoya shilimshiqni chiqaradigan bezlar yo’q. Shuning uchun kislotali oshqozon tarkibi qizilo’ngachning shilliq qavatini yemiradi. Bu yonish hissi bilan namoyon bo’ladi, ba’zida ko’krak qafasidagi og’riq ham uchraydi.

Ko’pincha jig’ildon qaynashi ovqatdan taxminan 15-30 minut o’tgach sodir bo’ladi. Ba’zan u kechasi bemorlarni bezovta qiladi.

Statistik ma’lumotlarga ko’ra, rivojlangan mamlakatlar aholisining 20 dan 50 foizigacha vaqti-vaqti bilan jig’ildon qaynashi kuzatiladi, 10-20 foizida esa bunday holat haftada bir martadan ko’proq uchraydi.

Jig’ildonning tez-tez qaynashi nafaqat hayot sifatini sezilarli darajada pasaytiradi, balki sog’liq uchun jiddiy muammolarni ham ko’rsatadi va ba’zida jiddiy oqibatlarga olib keladi.

Jig’ildon qaynashi sabablari

Jig’ildon qaynashining birinchi sababi, yuqorida aytib o’tilganidek, qizilo’ngach sfinkterining zaiflashishi, reflyuksga olib keladi. Me’da shirasining tarkibidagi xlorid kislota miqdori ko’payishi ham muhim sabab. Bu jarayonlar, o’z navbatida, ko’plab kasalliklarda va fiziologik sharoitlarda kuzatiladi.

Jig’ildon qaynashiga sabab bo’luvchi oshqozon-ichak trakti kasalliklari:

• oshqozon-qizilo’ngach reflyuks kasalligi, qizilo’ngach sfinkterining yetishmovchiligi bilan bog’liq. Jig’ildon qaynashi odatda darhol yoki ovqatdan 20-30 daqiqadan so’ng paydo bo’ladi, ko’pincha kekirish bilan birga keladi;
• yuqori kislotali gastrit. Bemor ovqatdan 15-30 minut o’tgach, jig’ildon qaynashini his qiladi. Bu deyarli har doim epigastral mintaqada og’riq shikoyatlari bilan birga keladi;
• oshqozon yarasi. Ko’krak suyagi orqasida yonish hissi oshqozon shikastlanganda ovqatdan keyin 15-30 daqiqadan so’ng va o’n ikki barmoqli ichak shikastlanganda 1,5-2 soatdan keyin paydo bo’ladi;
• xoletsistit va o’t tosh kasalligi.

Foto: khngi.ru

Jig’ildon qaynashining boshqa sabablari

• Ovqatlanishning buzilishi — Noto’g’ri ovqatlanish, ortiqcha ovqatlanish, shoshqaloqlik bilan ovqatlanish — bularning hammasi qizilo’ngach sfinkterining zaiflashishiga yordam beradi va jig’ildon qaynashini keltirib chiqaradi.
• Ratsiondagi xatolar — Yog’li, qovurilgan, achchiq ovqatlar, yangi pishirilgan mahsulotlar, choy, kofe, shokolad — bunday ovqatni suiiste’mol qilish hatto sog’lom odamlarda ham jig’ildon qaynashini keltirib chiqarishi mumkin.
• Ba’zi dori-darmonlarni — xususan, NSAIDlarni, gipertenziv dori-darmonlarni qabul qilish ham jig’ildon qaynashini keltirib chiqarishi mumkin.
• Nosog’lom turmush tarzi — yomon odatlar (chekish, spirtli ichimliklarni suiiste’mol qilish), surunkali stress.
• Homiladorlik — ayollarda jig’ildon qaynashi mumkin bo’lgan sabablaridan biridir. Qorin bo’shlig’i bosimining oshishi tufayli reflyuks paydo bo’ladi. Jig’ildon qaynashini rivojlanishining huddi shunday mexanizmi ortiqcha vaznda ham kuzatiladi.
• Ba’zi tashqi omillar — tor kiyim, og’ir yuk ko’tarish va boshqa shunga o’xshash holatlar ba’zan sog’lom odamlarda jig’ildon qaynashini keltirib chiqaradi.

Jig’ildon qaynashining oqibatlari

Doimiy jig’ildon qaynashi jiddiy tibbiy holat bo’lishi mumkin. Shuning uchun ko’krak suyagi orqasida tez-tez paydo bo’ladigan yonish hissi shoshilinch aralashuvni talab qiladi: tibbiy yordamda kechikish insonning sog’lig’iga, ba’zan esa hayotiga zarar yetkazishi mumkin.

Ushbu maqolani ham o‘qing:  Ichak disbakteriozi sabalari va davolash

Xavf nafaqat qayta jig’ildon qaynashining sabablarida, balki holatning o’zida. Qizilo’ngachning himoyalanmagan shilliq qavatida kislota uzoq vaqt ta’sir qilsa yallig’lanish kasalligi rivojlanadi — ezofagit. Ba’zi hollarda qon ketish bilan to’lgan eroziya va oshqozon yarasi hosil bo’ladi. Murakkab oqibat — qizilo’ngachning strikturalari torayishi bo’lishi mumkin, bu esa normal ovqatlanish jarayonini imkonsiz qiladi.

Bir qator bemorlarda surunkali yallig’lanish qizilo’ngach shilliq qavati epiteliysining degeneratsiyasiga olib keladi. Ushbu holat Barrett qizilo’ngachi (Barrett sindromi) deb ataladi va saraton kasalini keltirib chiqaradi deb hisoblanadi.

Shunday qilib, jig’ildon qaynashining oqibatlari, agar uzoq vaqt davomida e’tiborga olinmasa, adenokarsinomaga olib kelishi mumkinligini ko’ramiz.

Shu nuqtai nazardan, jig’ildon qaynashida o’z vaqtida va sifatli diagnostika qilish katta ahamiyatga ega.

Ba’zi hollarda, ko’krak suyagi orqasida jig’ildon qaynashi hissi shoshilinch tibbiy yordam talab qiladi. Jig’ildon qaynashi «niqobi» ostida stenokardiya va miokard infarkti yashirinishi mumkin. Shuning uchun, ushbu holat bilan birga keladigan har qanday g’ayrioddiy va tashvish beruvchi alomatlarda darhol shifokor bilan maslahatlashingiz kerak.

Jig’ildon qaynashini tashxislash

Jig’ildon qaynashi diagnostikasi murakkabdir. Anamnezni diqqat bilan yig’ish, bemorlarning shikoyatlarini tahlil qilish shifokorga tadqiqotning bir yoki bir nechta ustuvor yo’nalishlarini tanlashga imkon beradi.

Tashxislashda quyidagi laboratoriya sinovlari o’tkaziladi:

• Gemoglobin, eritrotsitlar, leykotsitlar, ESR va boshqalarni aniqlash uchun umumiy qon tekshiruvi o’tkaziladi. Ushbu ko’rsatkichlarning me’yordan chetga chiqishi bemor tanasining holatidagi buzilishlarni ko’rsatadi. Masalan, yuqori leykotsitoz va ESR yallig’lanish jarayonining belgilaridir, bu holat kamqonlik va oshqozon-ichak traktining ko’plab kasalliklari bilan bog’liq. Umumiy qon tekshiruvi maxsus tadqiqot emas va qo’shimcha tekshirish uchun faqat bilvosita xulosalar chiqarishga imkon beradi.
• Biyokimyoviy qon testi jigar va oshqozon osti bezi fermentlari, bilirubin, elementlar normasi va boshqalarni aniqlaydi. Natijalar jigar, oshqozon osti bezi, o’t pufagi funksiyalarini baholashga yordam beradi. Tadqiqot och qoringa o’tkaziladi.
• Helicobacter pylori antikorlari uchun qon testi barcha gastroenterologik bemorlarda o’tkaziladi. Ijobiy natija ushbu mikroorganizm bilan bog’liq gastrit yoki oshqozon yarasi kasalligini tasdiqlaydi.
• Najasni tahlil qilish (koprogramma) — bu oshqozon-ichak trakti holatini va funksiyasini baholashga imkon beradigan ma’lumotli, ammo o’ziga xos bo’lmagan tadqiqot usuli. Patologik birikmalarning mavjudligi, mikroflora tarkibining buzilishi va ba’zi organlarning funksiyalarining buzilishini ko’rsatadi. 

Jig’ildon qaynashida o’tkaziladigan boshqa tahlillar:

• FGDS

Fibrogastroduodenoskopiya sizga qizilo’ngach, oshqozon va o’n ikki barmoqli ichak shilliq qavatining holatini vizual tarzda baholash, yallig’lanishli o’zgarishlar, oshqozon yarasi, o’smalar va boshqalarning mavjudligini aniqlashga imkon beradi.

Tadqiqot endoskop yordamida amalga oshiriladi, u qizilo’ngach orqali oshqozonga kiritiladi. Rasm ekranda ko’rsatiladi. FGDS biopsiya bilan birlashtirilishi mumkin.

Noqulaylikni kamaytirish uchun protsedura mahalliy yoki umumiy anesteziya ostida amalga oshiriladi.

Fibrogastroduodenoskopiya — bu oshqozon-ichak kasalliklarini tashxislash uchun informatsion va aniq usul. Uning yordami bilan yuqori darajadagi ishonch bilan «gastrit», «ezofagit», «oshqozon yarasi» va boshqa tashxislarni aniqlash mumkin. 

• Ezofagomanometriya

Manometriya og’iz yoki burun orqali kiritilgan kateter yordamida qizilo’ngachdagi bosimni o’lchaydi.

Ushbu diagnostika usuli bilan qizilo’ngachning peristaltikasi, qizilo’ngachning yuqori va pastki sfinkterlari funksiyalari kabi ko’rsatkichlar tekshiriladi.

Ezofagomanometriya qizilo’ngachning kontraktil faolligini, xususan ichak buzilishi bilan bog’liq kasallik tashxisini tasdiqlash uchun ishlatiladi.

Ushbu maqolani ham o‘qing:  O‘tkir pankreatit: sababi, belgilari, davolash, asoratlari va parhez

Aorta anevrizmasi, o’tkir destruktiv ezofagit bilan og’rigan bemorlarda, og’ir ahvolda bo’lgan bemorlarda usul kontrendikedir.

• PH-metriya

Oshqozon, qizilo’ngach va o’n ikki barmoqli ichakning turli qismlarida pH darajasini to’g’ridan-to’g’ri o’lchash kislotalik o’zgarishi bilan bog’liq kasalliklarda buzilishlarni aniq tashxislash uchun ishlatiladi. Bu usul gastrit, duodenit, oshqozon yarasi va boshqalarni samarali davolash taktikasini tanlashga yordam beradi.

Jarayonning davomiyligiga qarab, qisqa muddatli, kundalik va ekspres pH-metriya farq qilinadi.

Tadqiqot og’iz yoki burun orqali kiritilgan zond yordamida amalga oshiriladi. Jarayondan bir necha soat oldin siz oziq-ovqat va ba’zi dori-darmonlarni qabul qilishni to’xtatishingiz kerak.

PH-metriyaga qarshi ko’rsatmalar: qizilo’ngach va FGDS manometriyasi bilan bir xil: yurak-qon tomir tizimi va o’pkaning og’ir kasalliklari, qon ivishining buzilishi, qarilik.

Jig’ildon qaynashini davolash

Jig’ildon qaynashini qanday davolash kerakligini tushunish uchun unga nima sabab bo’lganini bilishingiz kerak. Sog’lom odamlarda rejim yoki parhez buzilganligi sababli kamdan-kam uchraydigan jig’ildon qaynashi maxsus tibbiy aralashuvni talab qilmaydi va turmush tarzi o’zgarganda tezda yo’qoladi.

Agar bemor tez-tez jig’ildon qaynashidan xavotirda bo’lsa, bu boshqa masala: buning sabablari, ehtimol, oshqozon-ichak trakti kasalligida.

Bunday hollarda oshqozon yonishini davolash faqat kompleks yondashuv bilan amalga oshiriladi. Terapevtik choralar nafaqat yoqimsiz simptomlarni bartaraf etishga, balki asosiy kasallikni tuzatishga ham yo’naltirilgan bo’lishi kerak. Shunday qilib, jig’ildon qaynashini keltirib chiqaradigan sabab va davolash bir-biri bilan chambarchas bog’liqdir.

Terapevtik davolash odatda dori terapiyasini o’z ichiga oladi. Dori vositalarini tanlash tashxisni hisobga olgan holda shifokor tomonidan amalga oshiriladi. Ko’pincha dorilar bir vaqtning o’zida bir nechta guruhlardan buyuriladi (hech bo’lmaganda antatsidlar + gastroprotektorlar).

Jig’ildon qaynashidan to’liq xalos bo’lish, asosiy kasallikni muvaffaqiyatli davolash bilan mumkin

Jig’ildon qaynashi — terapevtik tavsiyalar

• Davolashda dori-darmonlarni qabul qilishdan tashqari, parhez va turmush tarzini o’zgartirish katta ahamiyatga ega.
• Chekishni va spirtli ichimliklarni tashlash, to’g’ri ovqatlanish kerak. Oziq-ovqatni kuniga 4-5 marta kichik qismlarda qabul qilish, yaxshilab chaynash kerak. Ovqatlangandan keyin darhol yotish tavsiya etilmaydi. Oxirgi ovqat yotishdan oldin 3 soatdan kech bo’lmagan bo’lishi kerak.
• Yog’li va qovurilgan ovqatlar, o’tkir ziravorlar va souslar, gazlangan ichimliklar, kofe va achchiq choy, shokolad, sitrus mevalar, pomidor, nordon mevalar va jig’ildon qaynashini qo’zg’atadigan boshqa ovqatlar dietadan chiqarilishi kerak. Yormalar, yog’siz qaynatilgan go’sht, bug’langan sabzavotlar va kam yog’li sut mahsulotlarini parhezga qo’shish kerak.

Foto: postila.ru

Jig’ildon qaynashida qanday dorilar qabul qilinadi?

Jig’ildon qaynashi uchun dorilarni tashxis asosida aniq ko’rsatmalarga muvofiq shifokor buyuradi. Ularni qabul qilishdan oldin ko’rsatmalarni o’qib chiqishingiz va qarshi ko’rsatmalar yo’qligiga ishonch hosil qilishingiz kerak.

Oshqozon-ichak trakti kasalliklarida, jig’ildon qaynashi bilan birga, bir necha guruh dorilar ishlatiladi.

Jig’ildon qaynashi — yengil turida:

Agar jig’ildon qaynashi xurujlari kamdan-kam va yengil bo’lsa, asosiy davolash — simptomlarni yo’q qilish, reflyuksiyani kamaytirish va shilliq qavatni kislota ta’siridan himoya qilishdir.

Antatsidlar

Antatsidlar kislota bilan bog’liq kasalliklarda (surunkali gastrit, oshqozon yarasi kasalligi, GERD) jig’ildon qaynashini yo’qotish va oshqozon og’rig’ini yo’qotish uchun buyuriladi.

Antatsidlarning terapevtik ta’siri me’da shirasining tarkibidagi kislotani zararsizlantirishdir. Ularning harakati tez, ammo qisqa muddatli.

Ushbu guruhdagi dorilarning asosiy faol moddalari alyuminiy, kalsiy va magniy elementlari hamda ularning birikmalaridir.

Antatsidlarni uzoq vaqt davomida iste’mol qilish va dozasini oshirib yuborishda yon ta’sirlar paydo bo’lishi mumkin: diareya (magniy preparatlari), ich qotishi, zaharlanish belgilari (alyuminiy preparatlari) va boshqalar.

Ushbu maqolani ham o‘qing:  Oshqozon yarasi - sabablari, belgilari, aniqlash va davolash

Antatsidlar kislota bilan bog’liq kasalliklar uchun asosiy terapiyadan tashqari simptomatik vositalar sifatida buyuriladi.

Alginatlar

Alginatlar oshqozon-ichak trakti kasalligiga bog’liq bo’lmagan  jig’ildon qaynashida ko’rsatiladi.

Xlorid kislota bilan reaksiyaga kirishganda, preparatning faol komponenti oshqozon tarkibida «alginat to’siq» deb nomlangan neytral pH qiymatiga ega gel plyonkasini hosil qiladi. Bu reflyuksiya paydo bo’lishining oldini oladi. Agar oshqozon tarkibi hali ham qizilo’ngachga kirsa, «to’siq» shilliq qavatni kislota shikastlanishidan himoya qiladi.

Alginatlarning faol moddalari — jigarrang suv o’tlaridan kalsiy yoki natriy bilan olingan alginat kislotasining birikmalaridir.

Alginatlar deyarli hech qanday yon ta’sirga ega emas.

Ushbu guruhdagi dorilar, shuningdek, boshqa dorilar bilan birgalikda jig’ildon qaynashini simptomatik davolash uchun buyuriladi.

Gastroprotektorlar

Jig’ildon qaynashini samarali davolash uchun simptomatik vositalar har doim ham yetarli emas. Shu bilan birga, gastroprotektiv vositalarni qabul qilish tavsiya etiladi, bu nafaqat simptomlarga, balki ularning paydo bo’lish sabablariga ham ta’sir qiladi.

Gastroprotektorlarni qabul qilish kislota bilan bog’liq kasalliklar uchun ham, oshqozon-ichak traktining funksional buzilishlaridan kelib chiqqan jig’ildon qaynashi uchun ham ko’rsatiladi.

Gastroprotektiv moddalar shikastlangan oshqozon shilliq qavatini xlorid kislota va pepsinning agressiv ta’siridan himoya qiladi, uning yuzasida ingichka himoya plyonka hosil qiladi. Bunday holda, dori faqat ta’sirlangan joylarda saqlanadi. Bunday dorilarning faol tarkibiy qismlaridan biri vismut trikaliy disitratidir.

Gastroprotektiv vositalarning mumkin bo’lgan yon ta’siri faol moddalar turiga bog’liq. Masalan, sukralfat ich qotishi va og’zining qurishi, misoprostol esa ich ketishini keltirib chiqarishi mumkin. Vismut preparatlari deyarli hech qanday yon ta’sirga ega emas.

Jig’ildon qaynashi — og’ir shakllari va takrorlanishida

Agar bemorda tez-tez yoki qattiq jig’ildon qaynashi sodir bo’lsa, sabablar odatdagi funksional oshqozon-ichak kasalliklariga qaraganda ancha jiddiyroq bo’ladi. Ehtimol, murakkab va uzoq muddatli terapiyani talab qiladigan kasallikning kuchayishi mavjud. Bunday hollarda antasidlar va gastroprotektorlardan tashqari, boshqa guruhlarning dori-darmonlari buyuriladi.

Antisekretor dorilar

Ushbu guruh dori-darmonlari xlorid kislota sekretsiyasini kamaytiradi, oshqozon yarasi va gastritni davolashda samarali hisoblanadi.

Antisekretor dorilarning ikki turi mavjud.

• Gistamin retseptorlari H2-blokatorlari antisekretor ta’siridan tashqari, kislota hosil bo’lishini kamaytiradi, shilimshiq hosil bo’lishini oshiradi va oshqozon shilliq qavatining agressiv omillarga chidamliligini oshiradi. Ushbu guruhga kiradigan dorilarning faol tarkibiy qismlari simetidin, ranitidin, famotidindir.

Oshqozon yarasi kasalligining qaytalanishini oldini olish uchun H2 blokatorlari uzoq kurslarga buyuriladi (davolash bir necha yil davom etishi mumkin). Kam dozalarda nojo’ya ta’sirlar kam uchraydi.

• Proton nasos ingibitorlari xlorid kislota sekretsiyasini samarali ravishda bostiradi. Ushbu turdagi preparatning asosiy faol moddasi omeprazoldir.

Proton nasos ingibitorlari, agar davolash kursi 3 oydan oshmasa, nojo’ya ta’sirlarni keltirib chiqarmaydi.

• Prokinetiklar — bu oshqozon-ichak traktining motor funksiyasini yaxshilash uchun vositalar, ko’pincha oshqozon yarasi kasalligi va funksional ovqat hazm qilish kasalliklarining kompleks terapiyasida qo’llaniladi. Ushbu guruhga turli xil faol moddalar va ta’sir mexanizmi bo’lgan dorilar kiradi. Jig’ildon qaynashi uchun ushbu vositalarning asosiy terapevtik ta’siri qizilo’ngach sfinkterining tarangligini oshirish va shuning uchun reflyuksiyani oldini olishdir.

Prokinetiklarning ayrim turlari jiddiy yon ta’sirga ega, shuning uchun ulardan foydalanish shifokor tomonidan tasdiqlanishi kerak.

Jig’ildon qaynashi, unga duch kelgan ko’pchilik o’ylaganidek zararsiz emas. Agar hujumlar muntazam ravishda takrorlansa, bu kasallikdan shubha qilish uchun sababdir. Bunday oqibatlari juda jiddiy bo’lishi mumkin. Jig’ildon qaynashi tez-tez yoki qattiq sodir bo’lsa diagnostika va tegishli dori-darmonlarni olish uchun gastroenterologga murojaat qilishingiz kerak.

Maqoladagi maʼlumotlar tanishish maqsadida berilgan. Ushbu maqolada berilgan dori preparatlarini qoʻllashga qarshi koʻrsatmalar mavjud. Qoʻllashdan oldin mutaxassis bilan maslahatlashishingiz zarur.

manba: kp.ru

Gastroenterologik kasalliklarda eng kop qo’llaniladigan dori vositalardan biri ITOMEDdir:

https://apteka.uz/uz/product/itomed

*Qo’llash mumkin bo’lmagan holatlar mavjud. Ishlatishdan oldin shifokor bilan maslahatlashing.